ΕΚΚΛΗΣΙΑ
ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΙΕΡΑ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Ιερoς
Μητροπολιτικoς Ναoς Αγiου Αθανaσιου Ιωαννiνων
Ιστορικo Σημεiωμα
Ιστορικo Σημεiωμα
Στο σημείο, όπου βρίσκεται σήμερα ο Μητροπολιτικός ναός
των Ιωαννίνων, προϋπήρχε ιερά Μονή αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο το Μέγα. Μετά το
αποτυχημένο κίνημα του Διονυσίου του Φιλοσόφου, το 1611, και την εκδίωξη των
χριστιανών από το κάστρο, ο ναός του Αγίου Αθανασίου αντικατέστησε τον εντός
του κάστρου καθεδρικό του Παντοκράτορος και έγινε ο τρίτος (πρώτος ήταν ο ναός
των Ταξιαρχών) κατά σειρά μητροπολιτικός ναός. Όμως, τον Αύγουστο του 1820 ο
ναός καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά στη διάρκεια της πολιορκίας του Αλή Πασά.
Επί αρχιερατείας του Μητροπολίτου Ιωαννίνων Ιωακείμ, το
1832, και με δαπάνη των αδελφών Ζωσιμάδων και άλλων ευεργετών, ο ναός
ξαναχτίστηκε εκ θεμελίων και σε μεγαλύτερο μέγεθος, καθώς επεκτάθηκε προς τα
δυτικά. Αποτελεί έργο τριών λαϊκών τεχνιτών από τη Βούρμπιανη, του Νικολάου
Λιόλη-Πανταζή και των αδελφών Δημητρίου και Γεωργίου Γιόση. Ανήκει στον τύπο
της τρίκλιτης βασιλικής με διπλά υπερώα (γυναικωνίτες) , κεντρικό, τυφλό, θόλο
και χαμηλούς τυφλούς τρούλους (φουρνικά) ενώ το δάπεδό του βρίσκεται χαμηλότερα
από το έδαφος. Το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο και
το βόρειο στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες, εις μνήμην των κατεδαφισθέντων ναών
στον τόπο των οποίων χτίστηκαν τα δύο τζαμιά του κάστρου. Στη βόρεια πλευρά του
προσκολλήθηκε αργότερα παρεκκλήσιο, για να στεγάσει τον τάφο του νεομάρτυρος
Αγίου Γεωργίου του εν Ιωαννίνοις αθλήσαντος, το οποίο είναι αφιερωμένο στον
Άγιο νεομάρτυρα Ιωάννη τον εξ Ιωαννίνων.
Οι τοιχογραφίες είναι έργο των Καπεσοβιτών αγιογράφων
Θεοδοσίου και του υιού του Κωνσταντίνου και ανάγεται, σύμφωνα με επιγραφή, στα
1835. Στο νότιο τοίχο σώζεται τμήμα του 1843 του Πέτρου του Πρωτοψάλτη
(επιγραφή), ενώ ακολούθησαν άλλες δύο δυτικότροπες επιζωγραφίσεις, το 1901 και
το 1947.
Το περίτεχνο ξυλόγλυπτο εικονοστάσι (τέμπλο) είναι στυλ
"μπαρόκ", από καρυδιά, και αποτελεί έργο τεσσάρων ξυλογλυπτών από το
Γοργοπόταμο Κονίτσης, του Αναστασίου Σκαλιστή και των γιων του Κωνσταντίνου,
Γιάννη και Δημητρίου, οι οποίοι φιλοτέχνησαν και το Δεσποτικό θρόνο. Ο άμβωνας
είναι έργο τεχνιτών από το Μέτσοβο. Οι Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου είναι
ρωσικής τέχνης και προέλευσης. Απέναντι από το Δεσποτικό θρόνο βρίσκεται το
προσκυνητάρι του παλαιού πολιούχου της πόλεως Αρχαγγέλου Μιχαήλ.
Ο μεγάλος κεντρικός πολυέλαιος,
καθώς και άλλοι τέσσερις μικρότεροι, ρωσικής τέχνης, προσφορά των αδελφών
Ζωσιμάδων, κατασκευάστηκαν στη Μόσχα, όπως και τα δυο μανουάλια (τρικέρια) της
Ωραίας Πύλης που είναι προσφορά του Γ. Χατζηκώστα (1831). Επίσης, ρωσικής
τέχνης είναι και ένα ορειχάλκινο σκεύος,
μεγάλου μεγέθους, το οποίο χρησιμοποιείται για τον Αγιασμό των Θεοφανείων.
Τέλος, σε προθήκη φυλάσσεται παλαιός χρυσοκέντητος (ρώσικος;) Επιτάφιος.
Ο Μητροπολιτικός ναός συνδέεται με μεγάλα γεγονότα του
τόπου: α) το 1838, ύστερα από το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου, το σκήνωμά Του
μεταφέρθηκε στον Ιερό ναό, όπου το απέπλυναν, και μετά την εξόδιο ακολουθία το
ενταφίασαν στον τότε αύλειο χώρο, έξω από την πόρτα του ιερού, β) στις 21
Φεβρουαρίου 1913 τελέστηκε η πανηγυρική δοξολογία, παρουσία του διαδόχου
Κωνσταντίνου, για την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, γ) στις 25 προς
26 Οκτωβρίου του 1971 Αρχιερατεύοντος του Μητροπολίτου Ιωαννίνων Σεραφείμ
(μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών) δια χειρών του Πρωτοσυγκέλλου Θεοκλήτου
(μετέπειτα Μητροπολίτου Ιωαννίνων) έγινε η ανακομιδή στο παρακείμενο
παρεκκλήσιο του ιερού λειψάνου του νεομάρτυρος Αγίου Γεωργίου.
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου, όπως και το παρεκκλήσιο του
τάφου του Αγίου Γεωργίου, είναι κηρυγμένα ως ιστορικά και διατηρητέα μνημεία
(ΦΕΚ 702/Β/25-7-80). Μάλιστα στην απόφαση αναφέρεται ότι «αποτελούν το σπουδαιότερο εκκλησιαστικό μνημείο της πόλεως των
Ιωαννίνων και διασώζουν ο μεν Ι. Ναός αξιολογότατο ξυλόγλυπτο τέμπλο, το δε
παρεκκλήσιο τις αρχαιότερες τοιχογραφίες του συναξαρίου του Νεομάρτυρος
Γεωργίου».
